قانون برنامه ششم توسعه دولت را مکلف کرده است تا ضمن برقراری ارتباط «برقی» با کشورهای همسایه، ایران را تبدیل به «هاب» برق منطقه کند.
تهران – اقتصاد برتر – ۲۶ فروردین ۹۶
تکلیفی که به اعتقاد «اسحاق جهانگیری» معاون اول رئیس جمهوری قابل تحقق است. جهانگیری در این باره گفت: جمهوری اسلامی ایران قادر است به هاب بزرگ تولید و توزیع برق در منطقه تبدیل شود و سرمایه عظیم نیروی انسانی را هم دارد و از شبکه برق و گاز وسیع و فراگیر در سراسر کشور برخوردار است.
وی با بیان پیشرفت‌های صنعت برق در ساخت واحدهای نیروگاهی افزود: در بخش زیرساخت‌ها، دستاوردهای بسیار خوبی داشتهایم؛ یکی از آنها ساخت نیروگاه با توان داخلی است که توان احداث آن را در سایر کشورها داریم و نمونه آن در کشور همسایه عراق است. موضوع دیگر اتصال به شبکه برق کشورهای منطقه از جمله عراق، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و افغانستان است و حتی برخی کشورهای حوزه خلیج فارس هم به دنبال این امر هستند.
اظهارات معاون اول رئیس جمهوری در حالی است که هم اکنون ایران با ۸ کشور همسایه از مرز خاکی ارتباط شبکه‌ای برق دارد در حالی‌که تا پیش از سال ۱۳۵۷ ایران هیچ ارتباط شبکه‌ای با کشورها نداشت. به گفته مسئولان، در حال حاضر ایران رتبه چهاردهم را از نظر شاخص‌های تولید برق در دنیا دارد و ۹۵ درصد برق کشور در داخل تولید می‌شود و تلاش‌ها برای تبدیل کشور به هاب برق منطقه ادامه دارد.
صادرات برق به کشورهای جنوبی
«علیرضا دائمی» قائم‌مقام وزیر نیرو در امور بین‌الملل از مذاکره با کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان در زمینه صادرات برق به این کشورها خبر داد و گفت: در این زمینه تصمیماتی اتخاذ و اقداماتی انجام شده است. طرح اتصال شبکه برق به کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان از مدتها قبل در دستور کار قرار گرفته بود که اکنون این روند جلوتر رفته و معاونت برق وزارت نیرو در این ارتباط جلسههای متعددی با کشورهای همسایه جنوبی خلیج فارس برگزار کرده است.
وی در پاسخ به این پرسش که به جز عمان با کدام یک از کشورهای جنوبی خلیج فارس و دریای عمان
میتوانیم مبادله برقی داشته باشیم؟ گفت: سیاست ما این است که در آینده ای نزدیک به هاب انرژی الکتریکی منطقه تبدیل شویم؛ یعنی حتی فارغ از ملاحظاتی که ممکن است وجود داشته باشد، نقش مبادلهگر برق در بین همه کشورهای منطقه را ایفا کنیم. چشم انداز ما این است که برق کشورهای جنوب، شمال، غرب و شرق را به یکدیگر متصل کنیم.
قائم مقام وزیر نیرو ادامه داد: در فصلهایی از سال، برخی کشورهای جنوبی مثلا قطر برقی بیشتر از میزان مصرف خود تولید میکند که در صورت اتصال ایران به شبکه برق این کشور، میتوانیم برق اضافی را به اروپا ترانزیت و حق ترانزیت دریافت کنیم. این مبادلات برقی از این جهت نیز ارزشمند است که در زمان افزایش مصرف در ایران، میتوانیم بخشی از برق خود را از دیگر کشورها تامین نماییم و به این ترتیب، از هزینه احداث نیروگاه جدید جلوگیری کنیم.
دائمی اضافه کرد: نگهداری، ساخت و برقراری ارتباطات برقی با کشورهای جنوبی سخت تر از مبادله با کشورهای غربی، شمالی و شرقی است چرا که کابلهای انتقال برق را باید از زیر دریا عبور دهیم اما با این حال، این طرح در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد.
ایران به افغانستان و پاکستان برق صادر میکند
در همین ارتباط رسانههای چین گزارش کردند که ایران درصدد است تا از ظرفیتهای بالای خود برای صادرات برق به افغانستان و پاکستان به عنوان دو همسایه خود بهره بگیرد.
«چاینا ارگ و شینهوا» از رسانههای مهم گروهی چین آوردهاند این دو کشور بخصوص به نیرو نیاز دارند و مباحثات و رایزنیهای مشروحی میان آنها و ایران در زمینه صادرات برق صورت گرفته است.
رسانههای چین از ایران به عنوان کشوری یاد کرده‌اند که در حال تبدیل شدن به مرکز و پایانه تامین نیرو در کل منطقه است و افزودهاند که تهران توان بالقوه بالایی برای تحقق این هدف دارد.
در این گزارشها آمده است ایران اکنون به عراق یکهزار و ۴۰۰ مگاوات برق صادر میکند و در حال گفت و گو با افغانستان و پاکستان برای مرتبط ساختن آنها با سامانه انتقال نیرو در ایران است.
شینهوا مینویسد مقامهای وزارت نیرو در ایران مدتی قبل گفتند که این کشور در حال افزایش صادرات برق به کشورهای منطقه است و در این میان به همسایگان خود اولویت می‌دهد. ایران در حال افزایش تبادلات در زمینه نیرو با کشورهای منطقه خلیج فارس، روسیه و تاجیکستان و برخی از کشورهای آسیای مرکزی است و از طریق ترکیه میتواند این تبادلات و انتقال نیرو را با کشورهای اروپایی نیز برقرار کند.
واردات و صادرات برق ایران
«داوود منظور» قائم مقام مدیرعامل و معاون هماهنگی انتقال شرکت توانیر خاطرنشان کرد: ایران با کشورهای ترکیه، عراق، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان و پاکستان ارتباط شبکه‌ای برق دارد که از این میان بیشترین واردات برق از ترکمنستان و بیشترین صادرات برق به عراق صورت می‌گیرد. انتظار از صنعت برق این است که در منطقه به مرکز راهبری شبکه تبدیل شده و این انتظار در گرو انجام اقدامات گسترده، تدابیر و سرمایه گذاریهای بسیاری است.
وی با اشاره به اینکه فرصتهای زیادی برای صادرات برق وجود دارد، تصریح کرد: با توجه به اینکه کشورهای اطراف بویژه افغانستان و پاکستان نیازمند برق هستند باید تدابیر لازم برای اتصال شبکه برق به این کشورها اندیشیده شود.
منظور همچنین از تبادل ۱۴۰۰ مگاوات برق با عراق خبر داد و یادآورشد: باتوجه به نیاز عراق، این ظرفیت میتواند افزایش یابد.
معاون هماهنگی مالی و پشتیبانی توانیر با اشاره به چشم انداز صنعت برق کشور اظهار داشت: انتظار میرود سرآمد کشورهای منطقه در زمینه برق باشیم و برق را پایدار و باکیفیت مناسب و در استانداردهای جهانی عرضه کنیم. رسیدن به این هدف نیازمند ایجاد زمینه و ابزارهای مورد نیاز است که بخش عمده آن در گرو بخش مالی است.
وی افزود: انتظار دیگر از صنعت برق این است که در منطقه به مرکز راهبری شبکه تبدیل شده و این انتظار در گرو انجام اقدامات گسترده، تدابیر و سرمایه گذاریهای بسیاری است. با مجموعه زحماتی که در صنعت برق کشیده شده امروز به جایگاهی رسیدیم که حدود ۳۴ میلیون مشترک داریم و هر سال۳ تا ۴درصد به مشترکان افزوده می‌شود و این صنعت پویا باید پاسخگوی نیازهای مشترکان جدید باشد که این امر رشد و توسعه کشور را در پی دارد.
چالش‌های پیشرو
در این میان به اذعان کارشناسان، موانعی نیز بر سر راه تبدیل ایران به هاب منطقه وجود دارد که رفع
آنها نیازمند همکاری دولت، مجلس و بخش خصوصی است.
کارشناسان براین باورند که در درجه اول باید بستر‌های قانونی لازم درخصوص توسعه صادرات برق توسط بخش خصوصی در برنامه‌های پنج ساله توسعه، تعیین نرخ گاز طبیعی به نیروگاه‌های صادرکننده برق معادل نرخ سوخت واحدهای پتروشیمی و… تعیین تکلیف شود.
براساس برنامه ششم توسعه کشور نیز دولت موظف است از سال اول برنامه اقدام‌های لازم را برای تشکیل بازار منطقه‌ای برق انجام دهد. اما دست‌انداز‌های مربوط به نرخ سوخت، عملیاتی کردن این موضوع را دشوار کرده است.
این در حالی است که شرکت‌های آمریکایی، چینی، ژاپنی و ترکیه‌ای اقدامات مختلفی را در سرمایه‌گذاری و ایجاد نیروگاه‌های جدید، همچنین بازسازی شبکه برق عراق آغاز کرده‌اند که به اعتقاد کارشناسان شرایط رقابت را برای شرکت‌های ایرانی در آینده‌ای نه چندان دور دشوارتر خواهد کرد.
انحصاری بودن تجارت برق نیز از دیگر نکات قابل توجه در این رابطه است. از یکسو به دلیل انحصاری کردن تجارت بین‌المللی برق امکان ورود بخش خصوصی به این عرصه سخت شده، از سوی دیگر مشکلات مالی صنعت برق نیز باعث شده مطالبات تولیدکنندگان برق خصوصی پرداخت نشده و انگیزه سرمایه‌گذاری جدید کاهش یابد. کارشناسان حوزه انرژی صادرات برق را اقتصادی عنوان کرده و معتقدند درآمد‌های حاصل از فروش برق پایدارتر از گاز است و این روش ضمن اینکه ارزش افزوده بیشتری دارد، راهکاری اساسی برای جلوگیری از خام‌فروشی است.
همچنین اتصال برق کشورهای عربی خلیج فارس در جنوب، تلاش عربستان برای صدور برق به اروپا از طریق کابل دریایی بین دریای سرخ و مدیترانه، سرمایه‌گذاری چین در احداث نیروگاه در پاکستان و اتصال برق جمهوری آذربایجان به ترکیه، مسائلی است که باید هرچه زودتر تکلیف آنها مشخص شود. با این اوصاف، ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و وجود منابع غنی گاز طبیعی باید سرعت عمل بیشتری داشته باشد.
در کنار این موارد کارشناسان حوزه انرژی معتقدند از آنجا که صادرات برق زیرساخت می‌خواهد، باید به اندازه کافی در همه حوزه‌ها از تولید برق و انتقال برق گرفته تا پست‌های برق در کشور برنامه عملیاتی تعریف شود؛ چرا که برق مانند کالا‌های ترانزیتی نیست که بتوان به شیوه معمول و با وسیله نقلیه آن را انتقال داد، بلکه نیاز به خطوط انتقال بالا و پست‌های برق فشار قوی و بعد هم نیاز به تجهیز نیروگاه دارد. در عین حال، برای اقتصادی شدن صادرات برق قیمت برق باید به قیمت واقعی صادر شود؛ در این شرایط ضمن اینکه از خام‌فروشی گاز جلوگیری شده، شاهد ارزآوری در کشور نیز خواهیم بود.
افزایش راندمان نیروگاه‌ها از دیگر الزامات توسعه صنعت برق است؛ برآورد‌ها نشان می‌دهد برای ارتقای بیشتر نیازمند افزایش سرمایه‌گذاری و تعاملات در این بخش هستیم. به‌طوری که سالانه نیاز به ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه برای ارتقای زیرساخت‌ها داریم. در بخش صنایع مرتبط با نیروگاه‌ها و همچنین انتقال نیز نیاز به تکنولوژی بالاتر و فناوری‌های جدید داریم. کارشناسان حوزه انرژی معتقدند در حال حاضر کیفیت بسیاری از محصولات کشورمان در حد اروپایی‌هاست، اما ارتقای بیشتر نیازمند این موضوع است که صنایع ما هم با شرکت‌های پیشرفته در حوزه تولید و صادرات تعامل داشته باشند. جدیدترین اظهارنظر‌ها حاکی از این است که در چارچوب برنامه‌های دولت دوازدهم قرار است علاوه بر خرید برق از تولیدکنندگان داخلی، بستر‌های لازم برای صادرات نیز فراهم شود تا از طریق برخی همسایگان، ایران بتواند به شبکه برقی اروپا متصل شود. هدفی که رسیدن به آن عبور از دست‌انداز‌های موجود را می‌طلبد.
*اقتصاد برتر
