در طرح قانون جامع بانکداری جمهوری اسلامی ایران که توسط کمیسیون اقتصادی مجلس تهیه شده، پیشنهاد تاسیس بانک جدید دولتی با نام بانک توسعه‌ای داده شده است؛ بانکی که قرار است زیر نظر بانک مرکزی به فعالیت بپردازد.
تهران – اقتصاد برتر – ۲۶ شهریور ۹۸
به گزارش #اقتصادبرتر، کارشناسان از دو جهت تاسیس چنین بانکی را برای نظام بانکداری ایران خطرناک می‌دانند: خطر اول مربوط به فشار ایجاد این بانک به پایه پولی و پول‌پاشی بیشتر در جهت حمایت از طرح‌های توسعه‌ای است. خطر دوم نیز مربوط به تجربیات شکست‌خورده بانک‌های توسعه‌ای در کشورهای توسعه‌یافته است.
بررسی تجربه جهانی از بانک‌های توسعه‌ای حاکی از آن است که این بانک‌ها در وهله نخست با اهداف بلندپروازانه تاسیس شدند؛ اما در گام بعدی، سرنوشت آنها تغییر کاربری یا انحلال بوده و نشان می‌دهد که اقبال نسبت به این بانک‌ها در کشورهای پیشرفته کاهش یافته است. این در حالی است که در طرح «قانون جامع بانکداری جمهوری اسلامی ایران» احکام مرتبط با تشکیل «بانک توسعه جمهوری اسلامی ایران» تشریح شده است.
در این طرح پیشنهاد ایجاد اعتبار بلندمدت برای تامین مالی طرح‌های کلان توسعه‌ای و پشتیبانی از بانک‌های توسعه‌ای بخشی از طریق ایجاد اعتبار کوتاه‌مدت برای آنها به‌عنوان ماموریت‌های این بانک ذکر شده است. اما بانک توسعه‌ای چیست و چه تفاوتی با بانک‌های دیگر دارد؟ در ادبیات اقتصادی چه انتقاداتی بر این نهادها می‌شود و تجربه کشورهای دیگر در تجربه بانک‌های توسعه‌ای چگونه بوده است؟ در این گزارش سعی شده است با ارائه تصویری روشن از مشخصات بانک‌های توسعه‌ای و تجربه کشورهای دیگر، زوایای گوناگون این طرح را روشن کند.
پیش‌نویس گزارش کمیسیون اقتصادی مجلس با عنوان طرح «قانون جامع بانکداری جمهوری اسلامی ایران» منتشر شده است که یکی از موضوعات اصلی آن احکام مرتبط با تشکیل «بانک توسعه جمهوری اسلامی ایران» است که در فصل دوازدهم این گزارش جزئیات آن تشریح شده است. در ابتدای این بخش از گزارش تعریفی از بانک توسعه‌ای ارائه شده و در ادامه آن به تبیین چارت سازمانی این نهاد پرداخته شده است.
طبق ماده ۶۸ این پیش‌نویس رئیس‌جمهور، رئیس هیات امنای این بانک خواهد بود و اعضای آن عبارتند از وزیر اقتصاد، رئیس سازمان برنامه و بودجه و رئیس‌کل بانک مرکزی. همچنین رئیس‌کل بانک مرکزی، همزمان عهده‌دار ریاست بانک توسعه‌ای جمهوری اسلامی خواهد بود. به این بهانه، این گزارش به نقش و جایگاه بانک‌های توسعه‌ای دنیا می‌پردازد.
بانک‌های توسعه‌ای یکی از زیر مجموعه‌های نهادهای مالی توسعه‌ای به‌شمار می‌روند. تاسیس بانک‌های توسعه‌ای یکی از روش‌هایی است که دولت‌ها از آن برای تامین مالی پروژه‌هایی که سودآورد نیستند و یا به عبارتی مورد توجه بازار قرار نمی‌گیرند و جذابیتی برای سرمایه‌گذاران ندارند، استفاده می‌کنند.
به‌طور کلی تامین مالی توسعه‌ای طبق تعریف ارائه شده، مکمل منابع دولتی و تامین مالی بازار است که با پوشش شکاف موجود در تامین مالی، متمرکز بر پروژه‌هایی است که نمی‌توانند هزینه‌های خود را پوشش دهند، زیرا بازار و فعالان و سرمایه‌گذاران پروژه‌هایی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند که سودآور است.
مخالفان کارآیی بانک‌های توسعه‌ای پارامترهای مختلفی را برای عدم کارآیی این نهادها برشمرده‌اند. آنچه مشخص است اینکه اختلالات در چنین نهادی به دلیل حجم قابل‌توجه گردش مالی در این بانک‌ها می‌تواند منجر به ریسک‌های مالی بزرگ و اختلال در بازارهای اعتباری شود. نداشتن تعریف و ساختار مناسب یکی از مشکلاتی است که در تجربیات گذشته همواره موجب عملکرد ضعیف این بانک‌ها شده است.
احتمال اعمال نفوذ سیاسی، عدم توجه به نقاطی که بخش خصوصی در آن حضور ندارد، امکان عدم تاثیرگذاری در مداخلات این نهاد و عدم شفافیت و پاسخگویی از جمله مشکلاتی است که نهادهای متمرکز از جمله بانک‌های توسعه‌ای معمولا درگیر آن می‌شوند. یکی از عواملی که همواره مورد تاکید منتقدان بانک‌های توسعه‌ای بوده است، تاثیرات سیاسی احتمالی در روند کاری این بانک‌هاست و از آنجا که مالکیت این بانک‌ها در اختیار دولت است، اعمال نفوذ حزب حاکم در تخصیص‌های مالی از احتمال بالایی برخوردار است.
یکی دیگر از انتقاداتی که ریشه در فروض اقتصادی دارد این است که تخصیص‌هایی که توسط نهادی خارج از بازار و توسط سیاست‌گذار اعمال می‌شود، بهینه اجتماعی نیستند و از رفاه کل اجتماعی خواهند کاست. پیروان اقتصاد آزاد و رقابتی تاسیس چنین بانکی را سرچشمه مداخله بیشتر دولت در اقتصاد و دور شدن از مکانیزم بازار می‌دانند.
